Plü dlungia i zitadins

Tratan döt le tëmp de süa inciaria â le defensur popolar Palla metü le zitadin tl zënter de so laur. Porchël â la Defenüda zivica fat n gran vare inant canch’ara á podü tigní tl 2000 por le pröm iade udiënzes ti ospedai da Porsenú y da Bornech. Indô porvâ le presidënt dl Consëi provinzial Thaler da intergní. Te na lëtra al defensur popolar inviâl Palla da „ponsé sura sön la utilité de chësta dezijiun“. Sön chëra â Palla indô tut jö les udiënzes. Chësc á fat gní sö n gran stöp ti media y do trëi edemes podô Palla indô tigní sües udiënzes ti ospedai. Ince ti ospedai da Balsan y da Maran dôl gní pité de de te udiënzes. Chiló n’ê indere la Defenüda zivica dal mëteman incá nia bona da se gní cun la direziun di ospedai. Da daimpröma incá â la maiú pert dles lamentanzes di zitadins da nen fá cun le ciamp dla sanité, dantadöt nen jôra de fai tl tratamënt. Palla pretenô porchël ch’al gniss metü sö na portina de apajada por les chestiuns de responsabilité profescionala dl dotur, mo l’aconsiadú provinzial competënt Otto Saurer (SVP) refodâ na te’ istituziun.

Por le pröm iade êl gnü dé fora tl 2000 ince n sföi d’informaziun te trëi lingac sön i dovëis dl defensur popolar. Dlungia la gran ativité da reladú á ince chësc sföi porté pro che la Defenüda zivica gniss plü conesciüda. Palla sburlâ ince do che la Defenüda zivica - chël ó dí la figöra dl ombudsman - gniss tuta sö ti programs de stüde dles scores de Südtirol. Te döes o cater ores de insegnamënt de dërt y educaziun zivica dôl gní splighé i dovëis dl defensur popolar. Mo süa ghiranza ne gnô nia tuta sö.

Cun la reforma costituzionala dl 2001 é le control dles deliberaziuns de comun tres l’aministraziun provinziala tan co tomé demez. I comuns messâ denant lascé ciaré jö dala Repartiziun provinziala „Ënć locai“ (tl lingaz baié control di comuns) dötes sües deliberes, dal 1998 incá ma plü i ac plü importanc. Sciöch’al é tomé demez chësc mecanism de control él gnü tut en conscidraziun cotan deplü i sorvisc dl defensur popolar. Bele ma tl 2003 é le numer di caji che â da nen fá cun chestiuns de comun chersciü tan co dl 37 porcënt. Sc’al gnô cumpedé tl 2002 ma 272 caji, nen n’êl n ann dedô bele 739.

Ai 4 d’aurí dl 2004 á Werner Palla lauré l’ultim de. Tratan le tëmp de süa inciaria che â doré feter dodesc agn él sté incër 25.000 porsones che ti á damané consëis al defensur popolar, al ê gnü traté avisa 8.674 pratiches. Passa le 71 porcënt de chisc caji podô gní destrighé a bëgn dl retlamadú, chël ó dí dl zitadin.

La maiú pert dles plüres di zitadins reverdâ ince tl tëmp dl’inciaria de Palla problems liá ala urbanistica y al frabiché. Rové lapró ê l’argomënt dl dovëi de vazinaziun, cun chël che la Defenüda zivica se dô jö dal 1994 incá (en chël ann êl gnü porté ite le dovëi de vazinaziun). La norma che odô dant che i mituns che ne podô nia mostré sö la vazinaziun cuntra l’epatita B ne gnô nia tuc sö tla scora d’oblianza o al ejam de maturité, ne gnô gnanca capida dal defensur popolar. Ala fin jôl cinamai debojëgn dl’intervenziun dl presidënt dla republica. Cun n decret (26 de jená dl 1999, nr. 355) gnôl deliberé che i scolars che ne podô nia mostré sö la zertificaziun dles vazinaziuns ne gnô nia stlüc fora dala scora o dai ejams. Dassënn aumentades ê ti ultims agn ince les plüres porvia di desturbs gaujá da na gran vera. Bele ma danter le 2001 y le 2003 êl rové ite 30 plüres coletives de porsones che viô ti raiuns atocá - por le plü ne n’â chëstes iniziatives degun suzes. Les propostes y i impulsc de Palla por mudé la lege en chestiun n’é mai gnüdes tutes sö plü co intant dai politics responsabli. Deplü fortüna âl indere albü cun la revijiun dla lege provinziala sön la Defenüda zivica, sciöch’al scriô contënt te süa relaziun finala 2001-2003.