Al nasc la Defenüda zivica

La storia dla Defenüda zivica te Südtirol mët man ai 23 de forá dl 1983 canche le Consëi provinzial de Südtirol sot le presidënt Giuseppe Sfondrini (PSI) y le vizepresidënt Matthias Ladurner-Parthanes (SVP) â aprové la proposta de lege nr. 291. Cun chësta lege dôl gní metü sö te Südtirol la Defenüda zivica. 18 aconsiadus ê a öna, deperpo che cin aconsiadus â dé jö na zetola blancia. Te Südtirol êl nasciü insciö la Defenüda zivica. L’idea de na Defenüda zivica é sambëgn cotan plü vedla. En general vëgnel odü la Svezia sciöche cöna dla defenüda zivica moderna. Tla Svezia gnôl bele dl 1809 metü sö le pröm ombudsman: na porsona de crëta independënta, nominada dal Parlamënt, che â le dovëi da controlé i impiegac dl re y da informé le Parlamënt sön l’aministraziun. Do la Svezia êl sté i vijins finlandesc che â metü sö l’ombudsman sciöche organ de control dl’aministraziun. A livel mondial s’â l’idea svedeja impormó slarié fora tla secunda pert dl XX secul. Propi ti agn Otanta y Nonanta gnôl cherié n gröm de istituziuns por l’ombudsman. Belanfat sce Parliamentary Commissioner, Médiateur, Bürgerbeauftragter, Volksanwalt, Difensore civico, Defensor del Pueblo, Provedor de justiçia o Commissioner for Human Rights: ara se trata chiló dagnora dl ombudsman. Tla Talia â la Toscana sciöche pröma regiun tut sö chësta figöra. Tl 1975 êl gnü nominé le pröm „Difensore civico“. Dodesc d’atres regiuns y provinzies autonomes ti ê jüdes do. Tl 1983 êra ince te Südtirol tan inant. Ti agn denant ân tres indô porvé da cherié chësta istituziun. Bele tl 1973 ê le defensur popolar n argomënt por la campagna litala dl candidat Hans Rubner (SVP). Al é spo sté i aconsiadus provinziai Willi Erschbaumer (SPS) y Luigi Costalbano (NL/NS) che á porté inant ativamënter l’istituziun de na Defenüda zivica cun propostes de lege aladô. Mo ai n’â arjunt degöna maioranza. Inlaota ên tl laur da mëte sö la „seziun autonoma dl tribunal de iustizia aministrativa“ a Balsan. Tröc politics minâ che chësta istituziun bastass da podëi valuté damí les plüres di zitadins. Do che l’istituziun de n tribunal de iustizia aministrativa s’â trat fora, â le Consëi provinzial impó tut la dezijiun da se dé jö cun l’istituziun dl defensur popolar. Mo ara n’ê nia jüda ma bele insciö da mëte sö la Defenüda zivica. La pröma lege ê gnüda sciurada zoruch dal govern a Roma, ciodiche le defensur popolar ciafâ competënzes che jô cotan sura chëres dla Provinzia fora. Y insciö âl messü gní reformulé la proposta de lege tla pröma comisciun legislativa sot la presidënza dl aconsiadú provinzial dla SVP Klaus Dubis. Impormó iló â la lege ciafé l’aprovaziun dl govern. Ara é spo gnüda publicada tl Boletin ofizial dla Regiun y é jüda en forza sciöche lege di 9 de jügn dl 1983, nr. 5.